Προίκα: εισαγωγικές επισημάνσεις

Προίκα


επιμέλεια: Αλέξανδρος Θωμάς, Πάνος Κρόκος

«Προίκα ήταν η περιουσία που δινόταν από τον πατέρα ή σε αδυναμία του πατέρα από τη μητέρα ή και από την ίδια τη γυναίκα ή και από κάποιο τρίτο πρόσωπο στον άντρα για να τον ανακουφίσει από τα βάρη του γάμου.

Η προίκα έπρεπε να είναι ανάλογη με την περιουσία και την κοινωνική θέση του πατέρα αλλά και του συζύγου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, που αντικείμενο της προίκας ήταν ακίνητο, αν δεν είχε συμφωνηθεί ότι ο άντρας θα έχει την πλήρη κυριότητα, η γυναίκα διατηρούσε την ψιλή κυριότητα, αλλά ο νόμος τη θεωρούσε ανίκανη να διαχειριστεί την περιουσία της. Ετσι ο άντρας ήταν εκείνος που είχε τη διοίκηση, τη διαχείριση και καρπωνόταν τα εισοδήματα.


Για να πουλήσει το ακίνητο έπρεπε ο σύζυγος να ζητήσει άδεια από το δικαστήριο, που δινόταν αν συμφωνούσε η γυναίκα και μόνο αν υπήρχε η μεγάλη ανάγκη ή προφανής ωφέλεια για την οικογένεια.

Σε περίπτωση αδικαιολόγητης άρνησης του πατέρα να χορηγήσει προίκα, η κόρη είχε δικαίωμα να προσφύγει κατά του πατέρα της στο δικαστήριο και να τον υποχρεώσει να συστήσει προίκα».

Τα αποτελέσματα του θεσμού της Προίκας

Τι γινόταν στην πραγματικότητα. Ο θεσμός της προίκας γινόταν - όχι σπάνια - ένα καρκίνωμα στους κόλπους της ελληνικής οικογένειας.

• Γάμοι από οικονομικό συμφέρον,
• Εκβιασμοί, «παζάρια» για το ύψος της προίκας,
• Ματαιώσεις γάμων από «φιλότιμο» επειδή η προίκα ήταν μικρή ή μικρότερη από τα... υπεσχημένα,
• Διαζύγια - αν η οικογένεια της νύφης δεν έδινε αρκετά, έστω μετά το γάμο - υποτιμητικές και για την αξιοπρέπεια των δυο νέων καταστάσεις,
• «Αγορά» του γαμπρού,
• Κοπέλες που έμεναν ανύπαντρες γιατί δεν είχαν προίκα...

Αυτά ήταν μόνο μερικά από τα «δεινά» που επέφερε ο θεσμός στην ελληνική κοινωνία - και όχι μόνο στις γυναίκες. Γιατί και ο άντρας γινόταν συχνά θύμα, όταν έμενε ανύπαντρος για να προικίσει - ή μέχρι να παντρέψει τις αδελφές του, όταν έπρεπε να δουλεύει σκυλίσια για να προικίσει περισσότερο μια αδελφή που δεν ήταν πια... παρθένα ή όταν η σύζυγος με τη μεγάλη προίκα του φερόταν υποτιμητικά και βέβαια δεν καταδεχόταν να εργαστεί επαγγελματικά. Η προίκα ήταν ιδιαίτερα δυσβάσταχτη για τις φτωχές λαϊκές οικογένειες, γι' αυτό και η γέννηση κοριτσιού συχνά θεωρούνταν συμφορά. Ολες αυτές οι καταστάσεις είχαν την απήχησή τους στην ελληνική λογοτεχνία και στον κινηματογράφο (ενδεικτικό παράδειγμα «Η τιμή της αγάπης» της αξέχαστης Τόνιας Μαρκετάκη, βασισμένη στο έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα»: Ο γαμπρός κλέβει και διακορεύει την κοπέλα που είναι ερωτευμένη μαζί του για να εκβιάσει τη μητέρα της να του δώσει σαν προίκα ό,τι έχει και δεν έχει. Εκείνη, φτωχή γυναίκα, αναγκάζεται να ενδώσει, αλλά η κοπέλα βρίσκει τη δύναμη να αρνηθεί αυτό τον αισχρό συμβιβασμό, κρατάει το παιδί που γεννήθηκε και πηγαίνει να δουλέψει σαν εργάτρια και ανύπαντρη μοναχική μητέρα.